پک‌های جراحی یک‌بار مصرف و پیشگیری از عفونت‌های پس از عمل

هدف گردانندگان حوزه درمان و تندرستی در سراسر جهان، [به‌ویژه در کشورهای پیشرفته و کشورهای رو به پیشرفت] کاستن از بودجه‌های درمان و افزایش بودجه برنامه‌های پیشگیرانه و گسترش بهداشت همگانی است. بسیاری از کشورها، سال‌هاست فرهنگ‌سازی ریشه‌ای را در این باره آغاز کرده‌اند. هم اکنون طرح تحول سلامت در کشورمان برای بهبود بهداشت و درمان کشور به اجرا گذاشته شده است و اگر این طرح با موفقیت پیش رود در چند سال آینده، وزارت بهداشت به سوی پیشگیری و گسترش بهداشت همگانی خواهد رفت. برخی از برنامه‌های پیشگیرانه، روی برنامه‌های هنگام درمان و پس از درمان متمرکز شده است تا با بهبود ایمنی درمان و کاهش عفونت‌های بیمارستانی، از گسترش بیماری‌های عفونی، پیشگیری کنند.

کارگروه تولید البسه و پک‌های جراحی با توجه به این آینده‌نگری، برای تولید کالاهای مقاوم در برابر عفونت، برنامه‌ریزی می‌کند این کارگروه که با حضور هفت عضو ثابت، آغاز به کار کرده است و اهدافی همچون ایجاد هم‌افزایی و اتحاد برای حل کردن مسائل پیش روی این تولیدکنندگان و فرهنگ‌سازی برای استفاده از پک‌های جراحی و استریل در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی را پیگیری می‌کند.

شرکت‌های الهام طب، طب و پلیمر، ریحان طب، نانوپوش طب، صانع طب، الداد مهر و تایان اعضای ثابت این کارگروه هستند.

مهندس امیرحسین آقایی دبیر کارگروه تولید البسه و پک‌های جراحی و مدیر شرکت صانع طب با تأکید بر این که کالای تولید شده توسط این شرکت‌ها هم برای درمان و هم برای پیشگیری ساخته می‌شوند و کاربرد دارند، هدف این کارگروه را گام برداشتن در مسیر پیشگیری می‌داند تا درمان.

کالاهای تولید شده این شرکت‌ها در نقطه پیشگیری تأثیر اساسی دارند. در حال حاضر یکی از مهمترین مشکلاتی که در مراکز درمانی ما وجود دارد مربوط به عفونت‌های پس از جراحی است. بر اساس آمار، در کشورهای توسعه‌یافته به طور میانگین 12 درصد از بیماران پس از ترخیص از یک مرکز درمانی، چه بستری شوند، چه تحت عمل جراحی قرار گیرند دچار عفونت می‌شوند اما در کشور ما سطح عفونت پس از ترخیص بیشتر از این میانگین است. نقش تولیدات شرکت‌های این کارگروه این است که درصد عفونت را با پک‌های یک‌بار مصرف جراحی، به اندازه چشمگیری کاهش دهند. البته این کار به  فرهنگ‌سازی در جامعه نیاز دارد.

ضرورت استفاده از پک‌های یک‌بار مصرف در عمل‌های جراحی

زمانی به دلیل کم بودن آمپول و سرنگ، سر آمپول را روی آتش الکل استریل می‌کردند و دوباره استفاده می‌کردند در حالی‌که امروز از شنیدن استفاده دوباره از سرنگ، بیماری ایدز به ذهن متبادر می‌شود. اما به هر حال این مساله وجود داشته است.

به گفته دبیر کارگروه تولید البسه و پک‌های جراحی، پک جراحی هم دقیقاً همین حالت را دارد و بی‌شک در چند سال آینده شنیدن استفاده از شان و پک سنتی به صورت پارچه‌هایی که با استریل شدن و شست‌وشو برای چندین نفر در اتاق‌های عمل مورد استفاده قرار می‌گیرند نیز به همین اندازه عجیب و غیربهداشتی خواهد بود: «این تغییر نگرش و فرهنگ‌سازی برای استفاده از پک‌های یک بار مصرف به طور حتم اتفاق خواهد افتاد اما چرا این کار را زودتر انجام ندهیم تا از بسیاری عفونت‌های پس از جراحی پیشگیری کنیم و به تبع آن، بسیاری هزینه‌های پنهان را نیز کاهش دهیم؟»

مهندس عبدالصمد جعفری مدیر شرکت طب و پلیمر و یکی از اعضای این کارگروه نیز در این باره می‌گوید: «نتیجه آزمایش کشت گان‌های پارچه‌ای شست‌وشو شده و استریل شده مثبت است. به این دلیل که پارچه‌ها ساختار تار و پودی دارند و منافذ این پارچه‌ها با هر بار شست و شو بازتر می‌شوند و این منافذ محل تجمع میکروب‌ها هستند که در بسیاری موارد با قوی‌ترین شوینده‌ها و ضدعفونی‌کننده‌ها هم از میان نمی‌روند. این در حالی‌ است که گان‌های یک بار مصرف این مشکل را ندارند و در نهایت تنها برای یک نفر استفاده می‌شوند.»

به گفته جعفری، درصد عفونت در جراحی‌های ارتوپدی بسیار بالاتر از دیگر جراحی‌هاست و بیمارستان ارتوپدی تبریز از سال 83 از پک‌های یک بار مصرف استفاده می‌کند: «از روزی که از پک‌های یک بار مصرف در این بیمارستان استفاده می‌شود تاکنون یک مورد عفونت بعد از جراحی گزارش نشده است. این موضوع برتری استفاده از این پک‌ها نسبت به ساختار پارچه‌ای را، نشان می‌دهد.»

فرهنگ پرداخت پول بیشتر برای کیفیت بهتر هنوز در ایران و از جمله در میان مصرف‌کنندگان این محصولات جا نیفتاده است. هزینه این ملزومات را بیمارستان‌ها از درآمدهای خودشان می‌دهند بیمه هم هزینه‌های آن را قبول نمیکند؛ بنابراین مراکز هم به دنبال صرف کمترین هزینه در خرید البسه بیمارستانی هستند. مشکل عمده‌ای که موجب می‌شود مراکز درمانی برای خرید این پک‌ها مقاومت ‌کنند مسأله هزینه است.

اما پرداخت این هزینه‌ها از نگاه اقتصادی توجیه‌پذیر است. پرداخت هزینه بسیار ناچیز و کم برای جراحی‌هایی با هزینه‌های بسیار بالا می‌تواند از عفونت در بسیاری موارد پیشگیری کند و میزان عفونت بیمارستانی را به نصف بکاهد.

هزینه پک‌های یک‌بار مصرف جراحی کمتر از شیوه سنتی است

هزینه مصرف البسه سیستم پارچه‌ای 30 تا 40 درصد بالاتر از هزینه‌ی مصرف پک‌های البسه یک بار مصرف است. از سوی دیگر چنانچه بیماری در پی استفاده از گان و شان‌های سنتی، دچار عفونت شود هزینه‌های بیشتری را بر اقتصاد درمان کشور بار می‌کند.

برخی از بیمارستان‌ها و مراکز درمانی ایران به شیوه سنتی رفتار می‌کنند و در این شیوه، گان‌های پارچه‌ای به طور متوسط برای 10 عمل جراحی استفاده می‌شوند که پس از هر بار استفاده، باید شسته و استریل شوند.

یک عمل جراحی سزارین دست کم 5 میلیون تومان هزینه دارد و یک پک جراحی سزارین 50 هزار تومان است. این مبلغ در مقایسه با هزینه عمل جراحی ناچیز است و تنها یک درصد این هزینه است. اما بیمارستان‌ها این‌گونه حساب می‌کنند که برای خرید تعداد زیادی از این پک‌های یک‌بار مصرف باید هزینه بالایی را پرداخت کنند، بنابراین از خرید آن خودداری میکنند. حتی در جراحی‌های دیگر با هزینه بالاتر نیز به همین ترتیب است. مثلاً برای جراحی قلب با 25 میلیون تومان هزینه، بالاترین قیمت پک یک‌بار مصرف 120 هزار تومان است.

در نگاه نخست، بیمارستان باید تعداد زیادی پک‌ یک‌بار مصرف به میزان تعداد عمل‌های جراحی که انجام می‌شود بخرد و هزینه آن ممکن است سنگین انگاشته شود. اما هزینهای که با برگشتن یک بیمار که پس از عمل جراحی دچار عفونت شده به بیمارستان تحمیل می‌شود بسیار بیشتر از این است. چراکه داروهای آنتی‌بیوتیک که باید برای این بیماران مصرف شود، گران هستند.

علاوه بر تمام این‌ها، هزینه‌های اجتماعی این کار هم بسیار بالاست. یک دوره عفونی چند ماه طول می‌کشد که درمان شود. داروی مصرفی، تختی که باید اشغال شود و این که بیمار پس از عمل جراحی و گذراندن دوره نقاهت باید بر سر کار و حرفه خود باشد اما بیماری عفونی او را از چرخه‌ اشتغال دور می‌کند. همه این هزینه‌ها به اضافه هزینه‌های خدمات اگر محاسبه شود به مراتب بیشتر از خرید و مصرف پک‌های البسه‌ یک‌بار مصرف جراحی توسط مراکز درمانی خواهد بود.

بیمارستان‌ها و مراکز درمانی پک‌های یک‌بار مصرف را چگونه تهیه کنند

برای اینکه‌ پک‌های جراحی مورد نیاز مراکز درمانی دارای تمامی ‌ویژگی‌های لازم باشند باید در شرایط ویژه‌ای و با مواد اولیه استاندارد تهیه و عرضه شوند.

شرایط تولید این پک‌ها در سیستم GMP که توسط کارشناسان اداره کل تجهیزات پزشکی و ترسیم و به تأیید نهادهای بین‌المللی رسیده، به شرکت‌های تولیدی ابلاغ شده است؛ بنابراین شرکتی می‌تواند پک جراحی تولید کند که تمامی الزامات GMP در آن پیاده‌سازی شده باشد و گواهینامه‌های بین‌المللی ایزو 13485، 9001 و پروانه ساخت وزارت بهداشت و درمان را دریافت کرده باشد و از سوی دیگر، روند تولید باید مطابق نظام‌نامه GMP پیاده‌سازی و بهره‌برداری شود. شرکت‌های عضو کارگروه تولید البسه و پک‌های جراحی توانسته‌اند این شرایط را به اجرا در آوردند و پک‌های جراحی با کیفیتی را به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی ارایه کنند.

اما آن چیزی که در این مورد خودنمایی می‌کند وجود واحدها و شرکت‌های غیرمجاز است. این واحدها بدون رعایت کمترین مقدار از شرایط استاندارد و نداشتن هیچ‌گونه مجوزی از جمله پروانه ساخت وزارت بهداشت و درمان، دست به تولید و عرضه این پک‌ها می‌زنند که محصولات‌شان به سلامتی بیماران ضربه جبران‌ناپذیری را وارد می‌کند.

مهندس طالبی مدیرعامل شرکت نانوپوش طب نیز در تأیید صحبت‌های مهندس آقایی افزود: «حال ممکن است بیمارستان‌هایی در کشور وجود داشته باشند که به سمت مصرف پک‌های خارجی یک‌بار مصرف حرکت کرده و در این مسیر موفق نیز بوده‌اند ولی نکته‌ای که وجود دارد این است که بیمارستان‌هایی که در حال حاضر از پک‌های یک‌بار مصرف استفاده می‌کنند باید این آگاهی را پیدا کنند که چه نوع کالایی را از کدام تولیدکننده خریداری کنند و صرف ارزان بودن محصول معیار خرید آنها نباشد چرا که همین محصولات یکبار مصرف به راحتی می‌توانند در محیط‌های غیر‌بهداشتی و با شرایط غیراستاندارد تولید شوند و علی‌رغم استریل شدن، خود می‌توانند عامل بروز عفونت باشند. [حتی گاهی دیده شده که محصولاتی که در محیط‌های غیر‌مجاز تولید می‌شوند بدون گذراندن پروسه استریل به مراکز درمانی فرستاده شده و مورد استفاده قرار گرفته‌اند و این یعنی عفونت کامل] بنابراین مراکز درمانی باید موظف شود که محصول را از شرکت‌هایی خریداری کنند که دارای مجوز رسمی از وزارت بهداشت باشند. البته این وظیفه وزارت بهداشت است که کنترل جامعی در این باره داشته باشد، چرا که یکی از مهمترین عوامل عفونت در زمان حال، همین شیوه تولید غیراصولی و غیر‌استاندارد محصولات یک‌بار مصرف است و وزارت بهداشت با این‌که نسبت به مسأله کنترل عفونت بسیار حساس است، متاسفانه نظارت کافی اعمال نمی‌‌کند. ما بارها از طریق کارگروه، وجود شرکت‌های غیر‌قانونی و زیر پله‌ای را به وزارت بهداشت اعلام کرده و حتی مراکز درمانی مصرف‌‌کننده را نیز معرفی کرده‌ایم ولی متأسفانه هیچ حرکت جدی از سوی وزارت بهداشت در این خصوص انجام نشده است.

مهندس جعفری نیز یادآور شد: «وزارت بهداشت در مرحله‌ای که ما به عنوان یک تولیدکننده به دنبال کسب مجوز تولید هستیم بیشترین میزان سخت‌گیری را اعمال می‌کند و بالاترین استانداردهای تولید را از ما تقاضا می‌کند که البته نهایتاً منجر به ارتقا سطح کیفی محصولاتمان می‌شود اما در زمینه نظارت بر خرید مراکز درمانی که بسیار حساس است قدرتمند عمل نمی‌کند.»